Xusuus-qorka Xuska Maalinta Qaranka Jamhuuruyada Somaliland ee Juun 26, 1960 By Mohamoud Ahmed

June 27, 2025 - Written by admin

Xusuus-qor – Juun 26, 2025

Maanta, Juun 26, 2025, waa maalin murugo leh oo loogu talagalay dadka Somaliland, markaan ka fikirno taariikh ay ka buuxaan khiyaano iyo ballan-qaadyo aan la fulin. Shan iyo lixdan sano ka hor, isla maalintan 1960, Somaliland waxay u taagnayd sidii qaran madax-bannaan, oo ay aqoonsadeen 35 waddan, oo ay ku jiraan quwadaha caalamiga ah sida Maraykanka, Israa’iil, iyo Midowgii Soofiyeeti. Calankeennii si sharaf leh ayuu u lulay, xuduudaheenna waa la qeexay, dadkeennuna waxay u dabaal-dageen xorriyadda laga helay gumaysigii Ingiriiska. Hase yeeshee, farxaddaasi waxay ahayd mid gaaban, oo ay hadheeyeen midowgii la sheegay ee Somalia oo aan waligiis si sharci ah loo ansixin—midow, run ahaantii, aan midow ahayn balse khiyaano nafteena ka xaday xaqa aan u lahayn dunida.

Murugada ayaa si qoto dheer u socota markaan ka fikiro sidii madax-bannaanida Somaliland loogu qariyay xeeladaha Machiavellian ee Somalia. Waxa loo yaqaan “Act of Union” waligiis si rasmi ah looma samayn, waligiisna ma noqon mid sharci ah. Waxay ahayd khiyaano, fal khiyaamo ah oo u oggolaaday Somalia inay isticmaasho dukumeentiyada Somaliland si ay u hesho xubinimada Qaramada Midoobay 1960, iyagoo isu soo bandhigaya inay yihiin wakiilka kaliya ee dhulalkeena isku darka ah. Tani ma ahayn midow balse waxay ahayd qabsasho, fal sharci-darro ah marka loo eego sharciga caalamiga ah, maadaama aan qaran ka lumayn madax-bannaanidiisa iyada oo loo marayo heshiis aan la ansixin. Marka qaran uu helo darajada de jure, sida Somaliland ay samaysay 1960, kama noqon karo mid la buriyo khiyaano ama qasab. Haddana, Somalia waxay ku dheggan tahay beentan, duniduna waxay iska indhatirtay, taasoo Somaliland ka dhigtay xaalad limbo—madax-bannaan ficil ahaan laakiin loo diiday aqoonsiga xaqa ah.

Qaran kasta oo dunida ka jira weligiis ma lumin madax-bannaanidiisa sida Somaliland loogu qariyay. Madax-bannaanidu waa dhacdo gaar ah, daqiiqad muqaddas ah marka qaran uu xaqiijiyo madax-bannaanidiisa. Somaliland waxay gaadhay tan, oo ay aqoonsadeen beesha caalamku, kaliya si loogu aaso hoos u dhigista sheegashada beenta ah ee Somalia ee midnimada. Xanuunka khiyaanadan waxaa sii kordhiyay xaqiiqda ah in hoggaamiyeyaasha Somaliland, muddo tobanaan sano ah, aysan si buuxda u doodin caddaalad-darradan si sax ah. Waxay ku qabsadeen shabakadda sheekada Somalia, iyagoo raadinaya “aqoonsi” sidii in Somaliland aysan hore u ahayn qaran de jure. Runtu waa in Somaliland aysan u baahnayn in dib loo aqoonsado; waxay u baahan tahay inay dib u soo ceshato madax-bannaanideeda jirta, si ay u qaado quursiga khiyaanada ee qariyay indhaha dunida iyo dadkeena.

Beesha caalamku waxay ka caga jiiday inay aqoonsato xaaladda Somaliland sababtoo ah cabsi—cabsi ah in la dejiyo tusaale u ah dhaqdhaqaaqyada kale ee gooni-goosadka ee Afrika. Laakiin kiiska Somaliland waa mid gaar ah. Ma aha gooni-goosad balse waa soo-celinta madax-bannaanid aan waligiis si sharci ah loo dhiibin. Midowga Afrika iyo Qaramada Midoobay waxay ku dheggan yihiin mabda’a midnimada dhuleed, iyagoo mudnaanta siinaya sheegashada Somalia ee ka sarreeya xaqiiqada sharciga iyo taariikhda ee madax-bannaanida Somaliland. Tani maaha caddaalad; waa sii wadista beenta oo dhaawac u geysatay Somalilanders helitaanka suuqyada caalamiga ah, gargaarka, iyo faa’iidooyinka buuxda ee dawladnimada.

Hase yeeshee, rajo ma luma. Si loo soo ceshado xaaladdeenna, hoggaamiyeyaasha Somaliland waa inay qaadaan tallaabooyin wax ku ool ah si ay u kashifaan oo ay u burburiyaan khiyaanadan:

U doodidda Sharciga ee Goobaha Caalamiga ah: Somaliland waa inay kiiskeeda u gudbiso Maxkamadda Caalamiga ah ee Cadaaladda (ICJ) ama hay’adaha kale ee sharciga, iyadoo xoogga saaraysa la’aanta heshiis Ansixiyey iyo sharci-darrada sheegashada Somalia ee dhulka Somaliland. Dukumeentiyada taariikhiga ah ee 1960, oo ay ku jiraan waraaqaha aqoonsiga ee 35 waddan, waa in loo adeegsadaa si loo xaqiijiyo xaaladdeenna de jure.

Wacyigelinta iyo Abaabulka Qurba-joogta: Qurba-joogta Somaliland waa in la xoojiyo si ay u doodeen caalamka, iyagoo kor u qaadaya wacyiga ku saabsan midowga aan la ansixin iyo isticmaalka xun ee Somalia ee dukumeentiyada Somaliland ee UN. Ololeyaasha aasaasiga ah waxay ku cadaadin karaan dawladaha inay dib u eegaan kiiska Somaliland.

Ka qaybgalka Xulafada Gobolka: Waa in la xoojiyo xidhiidhka waddamada sida Itoobiya, oo muujiyay rabitaanka inay tixgeliyaan aqoonsiga, sida lagu arkay heshiiskii 2024. Xulafadaan waxay dhisi karaan dardar si loo helo aqoonsi caalami ah oo ballaadhan.

Dib-u-habeynta Sheekada: Hoggaamiyeyaasha Somaliland waa inay joojiyaan raadinta “aqoonsiga” oo ay ka dalbadaan soo-celinta madax-bannaanidooda jirta. Bayaannada dadweynaha, ka-qaybgalka diblomaasiyadeed, iyo ololeyaasha warbaahinta waa inay xoogga saaraan in Somaliland ay hore u tahay qaran de jure, oo si khaldan loo hoos geeyay khiyaanada Somalia.

Xoojinta Maamulka Gudaha: Waa in la sii wadaa in la tuso awoodaha dimoqraadiyadda Somaliland—doorashooyin xor ah, kala-guurid nabadeed ee awoodda, iyo xasillooni—si loo barbar dhigo caqabadaha joogtada ah ee Somalia. Tani waxay xoojisaa kiiska anshaxa iyo waxqabadka ee madax-bannaanideena.

Markaan qorayo tan, qalbigaygu wuu xanuunaa jiilalka Somalilanders ee ku noolaa hooska, oo loo diiday midhaha buuxda ee madax-bannaanida ay abbaayaasheenna heleen. Laakiin waxaan sidoo kale ka buuxa go’aan. Runtu weligeed ma qarsoomi karto. Iyadoo la kashifayo khiyaanada, barbaarinta hoggaamiyayaasheenna, iyo raacitaanka tallaabooyinkan wax ku oolka ah, waxaan soo celin karnaa booska saxda ah ee Somaliland ee quruumaha dhexdooda. Madax-bannaanideenna weligeed ma lumin—waa la xaday, waana waqtigii dib loo soo celin lahaa.

By Mohamoud Ahmed

Dalsoor@gmail.com